Idioma guamo
| Guamo, Guamotey | ||
|---|---|---|
| Hablado en |
| |
| Región | Apure, Barinas, Guárico y Portuguesa. | |
| Hablantes | Extinto | |
| Familia | No-clasificada | |
![]() | ||
El guamo o guamotey fue una lengua indígena hablada anteriormente en Venezuela, en los estados venezolanos de Apure, Barinas, Guárico y Portuguesa.
Vocabulario
Lista vocabulario de Guamo (año 1778):[1]
| Español | Guamo |
|---|---|
| Dios | Aipit matá |
| padre | jauai |
| madre | famú, jamo |
| hijo | clujuapi, tufé |
| hija | tuapi, tua |
| hermano | dipiâ, dipe |
| hermana | tipi, dipe |
| marido | diquimi |
| mujer | diquime, ticauca |
| doncella | ascu murestapane |
| mozo | daicoraquâ, guaté |
| niño | chufi, choafi |
| hombre | daiju, dauirco |
| gente | aucherme, caserme |
| cabeza | putí, puté |
| cara | cutí, taquajo fin |
| nariz | fin |
| narices | auji fin |
| ojo | tujua, tuaguin |
| cejas | chafuti, ascaro tuagun |
| pestañas | matatújua, dicho |
| oreja | dupen |
| frente | tintecuti, titicunté |
| cabellos | scará, ascaro |
| mejillas | faquibtari |
| boca | matá |
| garganta | pichê, dischufa |
| labios | dufpâ, matá |
| dientes | aufê, ufé |
| lengua | dituâ |
| barba | dischemata, dichimatá |
| cuello | dischufa |
| hombro | matachêa, ochepe |
| codo | dupeju, dicho |
| mano | catâne |
| brazo | chê, ochepe |
| dedos | diji, dujum |
| uñas | casquiri, cascurum |
| pecho | cupa |
| vientre | dueju, cataju |
| espalda | matatiputi, gi |
| pie | catafa |
| rodilla | aquapec |
| corazón | afquinantafa, tife |
| estómago | catafu |
| sangre | jue, ducú |
| leche | temontepaca, terau |
| piel | dacaju, cauté |
| carne | testu |
| hueso | ditancu |
| oído | quiepen, dupen |
| vista | jateique, paiquac |
| ver | jasii, dicho |
| gusto | muquati, guacatá |
| olfato | suquagtiri, astiri |
| oler | astiri, dicho |
| tacto | shape |
| voz | cadse, chefé |
| hablar | texê |
| palabra | cuscaisi, mitejé |
| nombrar | suquampeiste |
| gritar | ducare, guacare |
| grito | guacare |
| ruido | esquiêjua, esquianju |
| aullido | aitê, aucatacut |
| llorar | ducatit, aitê |
| reír | michista, mutista |
| cantar | chejê, tefé |
| estornudar | sam, fam |
| temblar | najasta |
| suspirar | squanarcadjo |
| bostezar | chuataqua, suataco |
| silbar | tucquê, fue |
| echarse | asconjua |
| para (tú) | fitinfin |
| ir | quantia, jera |
| ve (tú) | jate |
| vete | jeraui |
| dormir | cutum, ascutin |
| sueño | cadpe, dicho |
| saltar | scotara, auscharar |
| tener | quimina, chape ascaya |
| correr | eirura, airura |
| bailar | charâ, chife catafá |
| mamar | mon, ture nume |
| amor | muquali, pulgui pasca |
| tristeza | jarcadjo, quiapen sarui |
| dolor | parqui, parguin |
| trabajo | turicha, fari |
| perezoso | sariqui, farui figuian |
| yo | napi, ascaté |
| tu | najâ, ascai |
| aquel | dichêra, fillaji |
| nosotros | napüe, ascá causerme |
| vosotros | napu |
| aquellos | dicatiarque |
| yo soy | scate, napijaí |
| tú eres | jillague ystacut |
| él es | nani, tiquiante |
| nosotros somos | scate, napilla |
| vosotros sois | jiguian caser |
| aquellos son | napáre yerque |
| fue | daqua, dan |
| comer | eiquia, tuan |
| yo como | eiquiari, diquia |
| tú comes | puiquiare, diguiacta |
| aquel come | sieradaturi |
| beber | mirco, dicú |
| tomar | llaju chape |
| sacudir (golpear) | pacta, aspantaca |
| llover | coioradauscha, dauscha |
| echar | jareram, pataca |
| desgarrar | escarsi, damafin miti |
| da (tú) | da ticú |
| cortar | cotia |
| ocultar | tetena, titascú |
| fuerza | quiestaquiqui, cuvi |
| parir | chersta, ascheracta |
| familia | aucharme, aujui |
| matrimonio | spanso, dispansu |
| viuda | arecu, ujiruri |
| vivir | jurin |
| vida | ascujirura |
| estatura | pumafi |
| alma | catapiu |
| morir | tugri, jurirá |
| muerte | jurirá |
| viejo | vise, daurisi |
| joven | chusi, augua |
| dar | dá |
| grande | daijó |
| pequeño | guasta |
| alto | ascotin, pumafi |
| bajo | quiesascon, chijumata |
| frío | tauchista |
| caliente | cayua |
| sano | pulgui |
| bueno | purqui |
| malvado | chafafiguia |
| capaz | murestafiguian |
| agudo | gomata |
| redondo | cheta |
| ligero | aunquitera |
| pesado | quiestaman, maquiestaquê, cuerá |
| fuerte | parguin |
| delgado | quiestaquasta, gastaui |
| grueso | quiestapi, aspije |
| ancho | piegta |
| presto | squatira, ascate ará |
| blanco | cajirian, custára |
| negro | disiacú, disau |
| encarnado | aisio, daisui |
| verde | aufui, cupe |
| azul | daupe |
| sol | tign, matatin |
| luna | pactes |
| estrella | tac |
| cielo | tign, ducunti |
| niebla | suapicia, faralla |
| nube | dauscha, sauxe dacuchanan |
| arco iris | cascóron |
| rayo | paruaraucha |
| aire | tacsco |
| viento | tascú, dicho |
| huracán | tascú |
| vapor | caguatansi |
| rocío | taguetascanjua |
| trueno | daucha, paro adaucha |
| relámpago | aysi ura tigua |
| frío | tauchista |
| helada | dicho |
| hielo | dicho |
| fuego | cujue |
| lumbre | tia |
| sombra | chuanta |
| sombrío | chontá, dicho |
| día | garu, jaro |
| noche | chona, chiuna |
| mañana | sajaru, fajaro |
| tarde | chuna |
| verano | dacá |
| hibierno | daucha |
| semana | misa |
| año | nujua |
| tiempo | nujua |
| tierra | taumchê, tansie |
| agua | cum |
| mar | duque, ricum |
| río | duque, duaguix |
| lago | jum |
| olas | dichotá, dischuta |
| islas | cutiduque, matafi |
| arena | agspi, ispú |
| polvo | ducug, ducumtanesi |
| cieno | farotansi |
| montaña | discu, piriscu |
| profundidad | pefu |
| altura | coti |
| anchura | pix |
| agujero | si, fitintansi |
| cueva | sin |
| piedra | canjiú, dacanjue |
| plata | tugti, tiné |
| cobre | taupé |
| hierro | chaparari, chutatueno |
| estaño | catarafú |
| plomo | dicho |
| sal | tig |
| cal | teutate canjui |
| veneno | discú, taxtú |
| yerba | scanjua, ascanjue |
| árbol | disycu, discu |
| leña | discuy, matariscu |
| palo (raíz) | discú, dicha cataruscu |
| tronco | pichericu |
| corteza | cajuriscú |
| rama | aspejan |
| hoja | estejan, tercundiscun |
| flor | quamastastajan |
| fruta | jejan, chara |
| semilla | simijan, chifitaum |
| cebolla | dauscu, chapachin |
| campo | maq, pixmatá |
| sembrar | tajon, taum |
| pescado | dacuay, dupaque |
| cangrejo | chause |
| serpiente | chuen |
| rana | jupi, pupi |
| gusano | duestu, duxtú |
| mosca | timi |
| mosquito | dacoiomta, turive |
| hormiga | tuse, dacantu |
| araña | caipa, callaapa |
| abeja | pane |
| miel | pane, cuncatapane |
| buey | guei, pacá |
| vaca | paca, dicho |
| ternera | tuajan, tuate paca |
| cuerno | aucaju, guacao |
| caballo | cama |
| asno | mura |
| cerdo | puiti |
| perro | gaurig, jaure |
| gato | michi |
| león | asturi dacamtue, dion |
| oso | jarcuri |
| lobo | catapenx |
| zorra | dacob, ducu |
| liebre | catapeux |
| ratón | sá, fá |
| gallina | quacarpa, carpa |
| gallo | quacarpa, dauircucarpa |
| pato | pes, aspejú |
| pichón | cuipu, taguantá capú |
| águila | taquipe ausqueri |
| pájaro | camquie, camuguir |
| golondrina | tacatirjue |
| pluma | quiastaján |
| huevo | tinue |
| nido | tajú, tajuer |
| pastor | acagta, axfanta paca |
| casa | danga, danxa |
| choza | taquatan daxjá |
| tienda | matafué |
| puerta | matafué, mataranja |
| ciudad | dino, chufae |
| medida | spetajan |
| escribir | chuanejo, dichuane catani |
| cuchillo | choy, chu |
| mesa | mesa |
| banco | scanajuc, chiscú |
| navío | cao |
| vestido | spaqui |
| media | scanaquisi, ascanoguafi |
| zapato | chicatasi, ascanomatafi |
| gorro | ascanotefi |
| faja | squiesco |
| seda | amdari |
| algodón | tamdari, andare |
| comida | datuam |
| crudo | daisio |
| cocer | quinejua, esquino |
| vino | cumg catatesaqua |
| manteca | augstari, ustari |
| pan | pan |
| dinero | daugquin, tif |
| ladrón | gitascu, titascu |
| guardia | dajacasta |
| guerra | duematú |
| soldado | dapacaute, fundá |
| lanza | taumtariscu, jujon |
| señor | guei, guai |
| rey | rei |
| si | aja, cumista |
| no | ugi, guasi |
| cerca | tista, ascocam, tistá |
| lejos | gitára, titate |
| aquí | nam |
| allá | tigua, ticoa |
| hoy | garucan |
| como | mi cugte |
| qué | micú |
| quien | virgquian |
| con quien | dapurasquaña |
| bajo | danjuana, pefu |
| número | quete |
| uno | tagstar, tagstame |
| dos | quete, diquiampa |
| tres | curumqutin, cacute |
| cuatro | sidasquin, fixguante |
| cinco | tamanane |
| mil | taugui |
| mañana | sagarû |
| ayer | garusue |
Referencias
- ↑ Anónimo. 1928 [1778]. Traduccion de algunas voces de la lengua Guama. Lenguas de América, 382-393. Madrid.
Bibliografía
- Greenberg, Joseph; Ruhlen, Merritt (4 de septiembre de 2007). An Amerind Etymological Dictionary (pdf) (12 edición). Stanford: Dept. of Anthropological Sciences Stanford University. Archivado desde el original el 25 de diciembre de 2010. Consultado el 27 de junio de 2008.
